lookism

Jaarlijks gaan er in Nederland zo’n drieduizend kinderen onder het mes vanwege flaporen, zo las ik in de krant deze week. De redenen zullen divers zijn, maar in dit stuk ging men dieper in op pesten als achterliggend motief om te kiezen voor plastische chirurgie. Ik moest direct denken aan het filmpje Beauty Kit dat ik ooit zag. Dit filmpje –een zogenaamde shock-and-awe-video - is gemaakt door de Parijse kunstenaarsgroep Pleix. Het doet een aanval op de manier waarop de gangbare media schoonheid portretteert en propagandeert en het stelt (wellicht wat extreem) een prangende vraag: Is het eigenlijk wel ok om gezonde kinderen (het gaat hier dus niet om kinderen die door een aandoening of ongeluk ernstig misvormd zijn en voor wie plastische chirurgie een zegen is) bloot te stellen aan lichaamscorrectie en daarmee aan het schoonheidsideaal dat door diezelfde industrie de wereld in geholpen wordt?

De ouders van de gepeste kinderen menen hun kinderen een dienst te doen, maar is het eigenlijk niet de omgekeerde wereld om de ‘slachtoffers’ van pesters te modelleren naar een ideaalbeeld, in plaats van de pesters op te voeden? En werkt het echt? De aanname achter deze ingreep bij kinderen is dat het gaat om uitsluiting vanwege lichamelijke kenmerken. 
Maar is dat ook zo? 

Volgens mij komen we hier terecht in een mythe die geschapen is door de plastisch-chirurgische industrie en de media. De mythe dat er een directe relatie is tussen uiterlijk en welbevinden, en tussen uiterlijk en lookism (lookism is discriminatie of uitsluiting (pesten) op grond van lichamelijke kenmerken) Volgens mij is er behoorlijk wat af te dingen op vermeende relatie tussen deze zaken. Zo blijkt bijvoorbeeld uit amerikaans onderzoek dat het helemaal niet zo is dat meer het meer voldoen aan geldende schoonheidsidealen lijdt tot een positiever zelfbeeld. Integendeel: Vrouwen die het schoonheidsideaal dichter naderen, blijken ongelukkiger te zijn dan vrouwen die er ver van afstaan! Liesbeth Woertman, hoogleraar gezondheidspsychologie en auteur van het boek Moeders Mooiste-, verklaart deze opmerkelijke uitkomst door erop te wijzen dat zelfwaardering tot stand komt via het vergelijk met anderen. Dat leidt ertoe dat degenen die het schoonheidsideaal dichter naderen, meer druk voelen om er dan ook helemaal aan te moeten voldoen, dan diegenen die zo ver van dat ideaal afstaan dat ze aan het vergelijken niet eens zijn begonnen. En het blijkt dat juist dit niet-vergelijken meer vrijheid geeft om van het eigen lijf te genieten of er tevreden mee te zijn.

Woertman wijst ook op het feit dat de moderne mens zich steeds ontevredener over zijn uiterlijk is gaan voelen terwijl iedereen –door de toegenomen hygiëne standaard en door gebitscontrole- feitelijk mooier is geworden. Ook de reden daarvoor is logisch: Tegenwoordig vergelijken we ons eigen lichaam met lichamen die niet eens echt bestaan: de gephotoshopte lichamen uit de media-industrie.

Je zelfgevoel op willen vijzelen door een lichaamscorrectie zal dus eerder leiden tot nog meer correctiedrang (immers je komt steeds dichterbij het ideaalbeeld) dan tot tevredener worden met jezelf. En het is een nooit eindigend verhaal: het ideaalbeeld zal immers nooit bereikt worden…

En voor wat betreft dat gepeste kind met zijn grote oren. Het lijkt zo voor de hand liggend om te denken dat als het gehate object verdwijnt (de flaporen) ook de problemen verwijnen. Punt in deze redenatie is alleen dat ik niet geloof dat het probleem hier inderdaad grote oren betreft. Het probleem dat hier speelt is gepest worden, en dat is wat mij betreft dan ook het probleem dat aangepakt moet worden. Doe je dat niet – en beweeg je mee in de illusie dat het om oren gaat - dan kom je op glad ijs terecht. Dan vat de gedachte post dat bepaalde lichaamskenmerken inderdaad tot uitsluiting en discriminatie doemen. Tal van mensen (groot en klein), en vooral ook mensen met lichamelijke afwijkingen, bewijzen dat dat niet zo is. Niet elk kind met grote oren wordt gepest. En zelfs kinderen met veel groteskere lichaamskenmerken zijn niet gedoemd pestslachtoffer te worden.

Gepest worden, buitengesloten worden, gediscrimineerd worden is een probleem dat nooit bij het slachtoffer gelegd mag worden (al wordt dat natuurlijk –ook op scholen- wel vaak gedaan: die kinderen moeten weerbaarder worden, of in het verlengde van die gedachte, die kinderen moeten maar een operatie ondergaan). Lookism is een probleem van schoolklassen, groepen, en van de maatschappij als geheel, en het draait om macht, niet om uiterlijke kenmerken.

Bronnen:

Artikel Trouw: "Jij hebt zeiloren, zeggen de kinderen op school"

Informatie van Liesbeth Woertman: lezing op boekpresentatie 'Eros in de kreukels'

Filmpje Beauty Kit van Pleix